Tijdens de grote vrijwilligersvergadering op 8 december jl. heeft dr. Andreas Wismeijer een lezing over de ‘psychologie van geheimen en de stervensfase’ gegeven.
Wie heeft er geen geheimen? Hoe ga je ermee om? Waarom hebben we eigenlijk geheimen? Geef er maar eens antwoord op, waarom heeft iemand een geheim? Vaak is het schaamte, het zijn vaak dingen waar we niet trots op zijn. Het hebben van een geheim kan worden ervaren als iets gigantisch, het kan je leven beheersen.
Als voorbeeld noemt Wismeijer Marc-Marie Huijbregts. Jaren heeft hij rondgelopen met het geheim dat hij kaal is, dat hield hij angstvallig vol tot hij dit geheim in 2009 prijsgaf. Voor hem was het immens. Huijbregts zei bv. “Altijd was ik ermee bezig, bezig het binnen te houden. Het werd steeds moeilijker om eerlijk te zijn”.
Wismeijer vraagt zich af of de vrijwilligers wellicht ingewijd worden door de cliënten die zij verzorgen. Het kan moeilijk zijn een geheim van iemand te horen te krijgen. Het gaat om emotie, een persoonlijk verhaal van iemand. En wat gaat er dan door ú heen? Het is een hele verantwoordelijkheid. ‘Wil ik dit weten?’ zou een gedachte kunnen zijn. Het is ook heel verdrietig dat een persoon het kennelijk niet aangedurfd heeft dit aan iemand anders te vertellen. Het kan ook zijn dat je je vereerd voelt met het vertrouwen dat je gegeven wordt. ‘En als je dan straks, na het overlijden, de enige bent die op de hoogte is? Móet je er dan iets mee? Of is het antwoord: zwijgen?
Wat doet het met je om een geheim te hebben?
Volgens Wismeijer kan het de oorzaak zijn van depressies en persoonlijke stoornissen. “Iedereen heeft geheimen. Maar, hebben we er last van?” Hij vertelt over iemand die hem een geheim toevertrouwd heeft. Deze persoon heeft in de oorlog een beslissing genomen, een keuze gemaakt. Hoewel hij nog steeds achter die keuze staat, heeft deze grote gevolgen gehad. Zo groot dat hij dit geheim verder aan niemand verteld heeft, zelfs zijn eigen vrouw niet. Hij houdt dit al een leven lang geheim, dat is heel zwaar.”
Hoe gaan mensen om met een geheim? Er kan een blokkade ontstaan. Er is altijd angst dat iemand het geheim zal ontdekken. Iemand kan allerlei strategieën bedenken om dit te vermijden. Hij gaat bv. mensen vermijden. “Alternatieve verhalen vertellen”, klinkt uit de zaal. Een lachsalvo klinkt. Inderdaad, liegen is vaak een gevolg van een geheim bewaren. Maar als je liegt, moet je je leugens onthouden. Het kost enorm veel energie.
Zijn geheimen echt ‘geheim’?
Meestal hebben mensen al wel eens ergens iets of een gedeelte verteld. Wismeijer:”Voor het onderzoek over wat geheimen met mensen doet, volg ik ook studenten. Ik volg hen doorgaans vier jaar. Bijna 100% heeft in die vier jaar het geheim met iemand gedeeld. Sommigen aan één persoon, vaak vertellen ze delen van het geheim aan verschillende mensen. Zo waren ze het verhaal toch kwijt.”
Hij vertelt over een gebeurtenis: tussen twee mensen op een pontje staan. De een vertelt zijn geheim aan een totaal vreemd persoon. De pont vaart op en neer en zo is hij het kwijt. Er zijn geen consequenties aan zijn ontboezemingen. Het biedt slechts een tijdelijk soelaas, een geheim stopt niet voordat je het verteld hebt.
Aan wie vertellen we onze geheimen?
Wismeijer: “Dat doen we aan mensen van wie we denken dat ze geen oordeel zullen hebben. Daar zijn mensen bang voor: veroordeling.”
Een vreemd detail: bijna 50% geeft toe dingen geheim te houden voor een therapeut. Terwijl we toch mogen aannemen dat je juist die persoon in vertrouwen kunt nemen. Schaamte is ook hier de oorzaak. Schaamte over aangedaan leed zoals bv. bij incestslachtoffers. 60% zwijgt uit schaamte, is bang voor een negatief oordeel.
Een geheim hebben kan ook een gevoel van macht geven: ‘ik weet het, maar jullie niet’.
Wismeijer vindt het werk van de vrijwilligers, die cliënten bijstaan in de laatste levensfase, heel bijzonder. Er is weinig bekend over geheimen die in deze periode prijsgegeven worden. Aan wie ze verteld worden ook. En wat doet dat met die persoon? “Wat doet het met u?”, vraagt hij zich af, “het werk wat u doet, u kunt dat aan. Dat zégt iets over u en over wat u doet”, zo geeft hij de vrijwilligers een compliment.
Een geheim hebben sloopt het leven, je levensvreugde. Waarom dan dat geheim bewaren? Uit de zaal klinken de antwoorden:
- Eigenwaarde
- Zelfbeeld
- Aardig gevonden willen worden
- Bang zijn voor afwijzing.
Vanuit de evolutie zijn wij als mensen geschikt om bij uitstek sociale wezens te zijn. In heel vroege tijden leefden mensen in kleine groepen. Dan kan je niet egoïstisch zijn. Er is dan een grote behoefte geaccepteerd te worden. Wismeijer: “En klokkenluider bijvoorbeeld staat in een uitzonderingspositie. Die wordt uit de groep gestoten, wordt onbetrouwbaar geacht.”
Wat ís een geheim?
Dat is ‘willens en wetens informatie onthouden aan anderen’.
Wismeijer: “Het is bekend dat 10% van de mensen met HIV dit niet aan kun partner vertelt. In de regio Tilburg bv. zijn dat 63 mensen die bewust het risico nemen die partner te besmetten. Deze mensen leven met een groot geheim. De gevolgen zijn dan ook vaak: somberheid, eenzaamheid, een gestoorde realiteitszin, achterdocht. Het is ook bekend dat na vijf jaar, slechts 10% van deze mensen het geheim toch nog heeft verteld.
Wat kan je doen?
Wismeijer: “Je kan iemand een luisterend oor bieden. Iemand kan een dagboek bijhouden. Heel anoniem is het bijhouden van een blog, daarin kan je dingen kwijt. Anoniem. Kortom: vertel het de poes!
Het is even stil, wat een verhaal. Zeker een onderwerp dat tot nadenken aanzet.
Regiocoördinator van VPTZ West-Brabant & Tholen Ellen van der Weijde bedankt Andreas Wismeijer voor zijn interessante betoog. Dankt ook de vrijwilligers voor hun inzet dit jaar: ”Ik vind het toch steeds weer heel bijzonder dat we vandaag bellen en we morgen vrijwilligers hebben om in te zetten. Jullie inzet is enorm.
Tekst: Rianne Uijtdewillegen